Rzeżączka to jedna z najbardziej rozpowszechnionych chorób przenoszonych drogą płciową (ang. sexually transmitted infection – STI), którą wywołuje Gram-ujemna bakteria dwoinki rzeżączki (łac. Neisseria gonorrhoeae), zwana gonokokiem [1].
Zakażenie tą bakterią dotyczy zarówno kobiet, jak i mężczyzn, jednak statystycznie częściej rzeżączkę stwierdza się u mężczyzn, na co prawdopodobnie wpływa częstszy pełnoobjawowy przebieg infekcji u panów, a zatem i szybsze rozpoznanie choroby przez lekarza, oraz utrzymujący się w ostatnich latach wzrost zakażeń w grupie mężczyzn nawiązujących kontakty homoseksualne (ang. men who have sex with men – MSM). W przypadku kobiet zakażenie gonokokiem zazwyczaj jest bezobjawowe lub skąpoobjawowe, co utrudnia rozpoznanie choroby [1].
Rzeżączka w Europie
Z danych Europejskiego Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (ang. European Centre for Disease Prevention and Control – ECDC) wynika, że w roku 2017 zakażenie rzeżączką potwierdzono u ponad 89 tysięcy osób. W porównaniu z 2016 r. zaobserwowano wzrost liczby nowych infekcji o ponad 17% [1]. Stosunek zakażeń u mężczyzn do zakażeń u kobiet w krajach Unii Europejskiej wynosi ok. 3,2:1, oznacza to, że na 3 zakażonych mężczyzn przypada 1 zakażona kobieta [1].
Najczęściej zakażenia występują wśród osób w wieku 25–34 lat (ponad 37% wszystkich zgłoszonych infekcji) i 15–24 lat (36% przypadków) [1].
Rzeżączka w Polsce
W Polsce na początku lat 80. zapadalność na rzeżączkę była bardzo wysoka w porównaniu z innymi krajami europejskimi. Natomiast w latach późniejszych nastąpiło znaczne zmniejszenie liczby zachorowań (np. w 1984 r. wskaźnik zakażeń wynosił 44,39 na 100 tysięcy mieszkańców, a w 2016 r. 1,14 na 100 tysięcy mieszkańców). Niestety spadek ten przypuszczalnie nie odzwierciedla prawdziwej sytuacji epidemiologicznej, a jest konsekwencją zarówno dużej liczby przypadków niezdiagnozowanych, jak i niedopełnienia ustawowego obowiązku zgłaszania nowych zachorowań przez podmioty medyczne [1].
W Polsce, podobnie jak w krajach europejskich, zakażenie Neisseria gonorrhoeae częściej dotyczy mężczyzn niż kobiet. Za to stosunek zakażeń u panów do zakażeń u pań jest najwyższy w Europie i na 1 zakażoną kobietę przypada aż 14 zakażonych mężczyzn [1].
Przedział wiekowy osób, u których najczęściej diagnozowano rzeżączkę w Polsce w latach 2017–2018, to 20–34 lata. W tej grupie wykryto 446 przypadków zakażenia gonokokami na 653 przypadków ogółem, co stanowiło 68% [2].
Jak można się zarazić rzeżączką
Najczęstszą drogą zakażenia bakterią dwoinki rzeżączki jest stosunek seksualny (genitalny, analny, oralny) z osobą zakażoną. Infekcja przenosi się w wyniku kontaktu wydzieliny jednej błony śluzowej z drugą błoną śluzową. W zależności od drogi zakażenia infekcja może dotyczyć błon śluzowych cewki moczowej u mężczyzn, szyjki macicy i cewki moczowej u kobiet czy odbytnicy i gardła zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. Znane są również przypadki gonokokowego zapalenia spojówek, powstałe wskutek transmisji zakażenia z okolic układu moczowo-płciowego na błonę śluzówkową spojówek [1].
Rzeżączka u dzieci
Zakażenie rzeżączką może stanowić problem nie tylko dla osób dorosłych, lecz także dla noworodków. Ta najmłodsza grupa jest narażona na infekcję w wyniku transmisji wertykalnej, czyli z chorej, nieleczonej matki na dziecko. Do zakażenia dochodzi tylko w trakcie porodu naturalnego. Zakażenie noworodków prowadzi do gonokokowego zapalenia spojówek, które z kolei może być przyczyną trwałego uszkodzenia wzroku [1].
Co ciekawe, u małych dzieci (zwłaszcza dziewczynek, których nabłonek zewnętrznych narządów płciowych jest wrażliwy na różne infekcje) do zakażenia Neisseria gonorrhoeae może dojść także poprzez pośrednie przeniesienie bakterii (wspólne łóżko lub ręcznik). Na szczęście zdarza się to bardzo rzadko z uwagi na dużą wrażliwość tych bakterii na czynniki zewnętrzne, w których bardzo szybko giną. Dlatego, co istotne, w przypadku rozpoznania rzeżączkowego zapalenia sromu lub pochwy u dziecka należy rozważyć możliwość wykorzystywania seksualnego [1].
Jestem zakażony i co dalej?
W przypadku stwierdzenia rzeżączki należy koniecznie rozpocząć leczenie. Jego zaniedbanie jest groźne i może prowadzić do poważnych powikłań w postaci bakteriemii (zakażenia krwi), posocznicy czy zapalenia mięśnia sercowego lub opon mózgowo-rdzeniowych, a także niepłodności [1].
W kwestii podejmowania skutecznego leczenia rzeżączki niepokoić może fakt, że Neisseria gonorrhoeae została wymieniona w spisie patogenów antybiotykoopornych, opublikowanym w Genewie 27 lutego 2017 r. przez WHO. Patogenom tym nadano wysoką rangę w celu ukierunkowania i promowania prac nad wprowadzeniem nowych antybiotyków [2].
Według europejskich wytycznych Międzynarodowej Ligi Przeciwwenerycznej (ang. International Union against Sexually Transmitted Infections – IUSTI) z 2020 r. badanie w kierunku zakażenia Neisseria gonorrhoeae należy przeprowadzić w przypadku występowania poniżej opisanych wskazań [3, 4].
Kiedy zrobić test
Wskazania do badania w kierunku zakażenia Neisseria gonorrhoeae:
- objawy lub oznaki wycieku wydzieliny z cewki moczowej u mężczyzn
- wyciek wydzieliny z szyjki macicy lub pochwy i obecność czynnika ryzyka występowania STI (wiek poniżej 30 lat, nowy kontakt seksualny w ostatnim roku lub więcej niż jeden partner seksualny w ciągu ostatniego roku)
- zapalenie szyjki macicy przebiegające z obecnością śluzowo-ropnej wydzieliny
- osoby z inną, niedawno zdiagnozowaną chorobą z grupy STI
- kontakt seksualny z osobą z STI lub z osobą z zapaleniem narządów miednicy mniejszej (ang. pelvic inflammatory disease – PID)
- ostre zapalenie jądra lub najądrza u mężczyzny w wieku poniżej 40 lat lub z innymi czynnikami ryzyka STI (np. nowy kontakt seksualny w ostatnim roku lub więcej niż jeden partner seksualny w ciągu ostatniego roku)
- ostry ból w rejonie miednicy lub oznaki PID
- podczas wykonywania badania skriningowego w kierunku STI u młodych dorosłych (poniżej 25. roku życia) lub u MSM
- podczas wykonywania badania skriningowego w kierunku STI u osób z niedawnym i nowym kontaktem seksualnym lub u osób z wieloma partnerami seksualnymi
- ropne zapalenie spojówek u noworodka lub u osoby dorosłej
- u matki noworodka, u którego stwierdzono noworodkowe zapalenie oka
- nieplanowane przerwanie ciąży w rejonach lub populacjach o zwiększonej częstości występowania rzeżączki
- wszelkie interwencje lub manipulacje wewnątrzmaciczne w rejonach lub populacjach o zwiększonej częstości występowania rzeżączki [3, 4].
W diagnostyce rzeżączki wykorzystuje się różne techniki i dąży się do identyfikacji obecności bakterii Gram-ujemnych w wydzielinie z dróg moczowo-płciowych, odbytnicy, gardła lub spojówek [1].
Jak wykryć rzeżączkę
Neisseria gonorrhoeae może być wykrywana za pomocą:
- metod biologii molekularnej
- hodowli bakteryjnej
- obserwacji pod mikroskopem świetlnym barwionego preparatu
- testu fermentacji cukrowej (przy obecności ropnej wydzieliny) [1].
Powyższe techniki różnią się czułością i swoistością, a także dostępnością dla pacjenta. Wybór odpowiedniej metody jest uzależniony w dużej mierze od obecności lub braku objawów choroby u pacjentów [1].
Przykładami badań metodą biologii molekularnej są Pakiet STI-11 oraz Pakiet URO-GEN MAX 41. Są to testy, które wykrywają obecność 11 lub 41 patogenów powodujących zakażenia intymne, w tym dwoinki rzeżączki. Badanie zamawia się wraz z zestawem pobraniowym, dzięki któremu możliwe jest także samodzielne pobranie wymazu w dogodnym dla nas czasie.
LITERATURA:
- https://epibaza.pzh.gov.pl/story/rze%C5%BC%C4%85czka-informacje-og%C3%B3lne
- Walter de Walthoffen S.J. Problemy zakażeń Neisseria gonorrhoeae. Med Og Nauk Zdr 2021; 27(2): 134–138
- https://www.mp.pl/dermatologia/wytyczne/291447,u-ktorych-pacjentow-wykonac-badanie-w-kierunku-obecnosci-neisseria-gonorrhoea
- Unemo M., Ross J., Serwin A.B. et al. 2020 European guideline for the diagnosis and treatment of gonorrhoea in adults. International Journal of STD & AIDS 2020 Oct:956462420949126. DOI: 10.1177/0956462420949126. PMID: 33121366